Hordhac
Waa Maxay Dhiig-kar (Hypertension)?
Dhiig-kar (Hypertension) waa mid ka mid ah cudurrada ugu badan ee saameeya dadka waaweyn dunida oo dhan, waxaana badanaa loogu yeeraa “Cudurka aamusan” (Silent Killer) sababtoo ah calaamado muuqda ma laha ilaa uu dhaawac keeno.
Marka dhiiggu si xoog badan ugu cadaadiyo derbiyada xididdada dhiigga, wadnuhu wuxuu ku qasbanaanayaa inuu si adag u shaqeeyo si uu dhiigga ugu gudbiyo jirka. Haddii xaaladdan aan si joogto ah loo xakameyn, waxay sababi kartaa dhibaatooyin halis ah sida wadne-xanuun (Heart Attack), istaroog (Stroke), iyo kelyo fashil (Kidney Failure).
Qof kastaa waa inuu barto sida loo aqoonsado, loo cabbiro, iyo loo xakameeyo dhiig-karka, sababtoo ah fahamka iyo tallaabooyinka degdegga ah waxay badbaadin karaan nolosha.
Dhiig-kar (Hypertension) waa xaalad uu cadaadiska dhiigga ee xididdada dhiigga si joogto ah uga sarreeyo heerkii caadiga ahaa.
Cadaadiska dhiigga (Blood Pressure) waxaa lagu cabbiraa laba tiro:
- Cadaadiska Sare (Systolic Pressure): Markay wadnuhu dhiigga riixayaan.
- Cadaadiska Hoose (Diastolic Pressure): Markay wadnuhu nastaan.
Marka uu qofka leeyahay dhiig-kar joogto ah, waxay ka dhigan tahay in wadnuhu uu si adag u shaqeynayo si uu dhiigga ugu gudbiyo jirka oo dhan.
AI ayaa lagu sameeyay sawirka
Heerarka Dhiig-karka (Blood Pressure Levels)
Heerarka dhiig-karka wax uu noqonkaraa mid: Caadi ah (aan kacsaneen), Dhiig-kar bilaaw ah, Dhiig-kar fudud iyo Dhiig-kar culus.
| Heera | Cadaadiska Sare (mmHg) | Cadaadiska Hoose (mmHg) |
| Caadi | Ka yar 120 | Ka yar 80 |
| Dhiig-kar bilaaw (Elevated) | 120–129 | Ka yar 80 |
| Dhiig-kar fudud (Stage 1) | 130–139 | 80–89 |
| Dhiig-kar culus (Stage 2) | ≥140 | ≥90 |
Sababaha keena Dhiig-kar
1. Dhiig-kar aan sabab gaar ah lahayn (Primary Hypertension):
Kani waa nooca ugu badan, wuxuuna si tartiib ah u kobcaa sannado badan. Badanaa waxaa saameeya:
- Qoyska oo hore u lahaa dhiig-kar
- Da’ (marka qofku weynaado)
- Cunto cusbo badan leh
- Jimicsi la’aan
- Walbahaar (stress)
2. Dhiig-kar leh sabab la garanayo (Secondary Hypertension):
Waxaa keena cudurro kale sida:
- Cudurka kelyaha (Kidney disease)
- Dhibaatooyinka qanjirka adrenal-ka
-
Daawooyinka qaarkood (sida xanuun-dilayaasha ama ka hortagga uurka)
Calaamadaha Dhiig-karka
Badanaa dhiig-kar ma laha calaamado muuqda, sidaa darteed waxaa loogu yeeraa “Cudurka aamusan” (Silent killer).
Si kastaba ha ahaatee, marka uu kor u kaco aad u sarreeyo, waxaa laga yaabaa qofku inuu dareemo:
- Madax-xanuun
- Daal ama wareer
- Dhiig sanka ka yimaada
- Dhibaato aragga ah
Dhibaatooyinka uu keeno Dhiig-karka
Haddii aan la daawayn, dhiig-karku wuxuu sababi karaa cudurro halis ah oo ay ka mid yihiin:
- Wadne-xanuun (Heart Attack)
- Istaroog (Shalal / Stroke)
- Cudurka Kelyaha (Kidney failure)
- Indho-beelid (Retinopathy)
- Wadne-fashil (Heart failure)
Sida Loo Baadho Dhiig-karka
- Waxaa lagu cabbiraa qalab la yiraahdo Sphygmomanometer ama digital blood pressure monitor.
- Waa in qofka lagu cabbiraa ugu yaraan laba jeer, waqtiyo kala duwan, si loo xaqiijiyo natiijo sax ah.
- Baaritaan joogto ah ayaa muhiim u ah dadka da’da ah iyo kuwa khatarta ku jira.
Daaweynta Dhiig-karka
1. Isbeddel nololeed (Lifestyle changes):
- Cunto caafimaad leh oo dufan iyo cusbo yar (DASH diet)
- Jimicsi ugu yaraan 30 daqiiqo maalintii
- Ka fogaanshaha sigaarka iyo khamriga
- Miisaan dhimista haddii la buuran yahay
- Yaraynta walbahaarka
2. Daawooyinka:
- Haddii cadaadiska dhiigga uu sareeyo, dhakhtarku wuxuu qori karaa:
- ACE inhibitors (tusaale: Enalapril)
- Calcium channel blockers (tusaale: Amlodipine)
- Diuretics (Daawo kelyaha dhiigga ka saarta cusbada iyo biyaha)
- Beta-blockers (tusaale: Atenolol)
- Daaweyntu waa in lagu saleeyaa talada dhakhtar, iyadoo la eegayo xaaladda guud ee bukaanka.
Ka Hortagga Dhiig-karka
- Cun khudrad iyo miraha badan.
- Ka yaree cuntooyinka la warshadeeyey.
- Joogtee jimicsi.
- La soco cadaadiska dhiiggaaga ugu yaraan hal mar bishii.
- Haddii aad hore u lahayd dhiig-kar, sii wad daawadaada si joogto ah.
Gunaanad
Dhiig-karku waa cudur halis ah oo badanaa aan lahayn calaamado hore, balse keeni kara dhibaatooyin culus sida istaroog, wadne-xanuun, iyo kelyo fashil. Wacyigelinta bulshada, baaritaan joogto ah, iyo nolol caafimaad leh ayaa ah furaha badbaadada.